Ayvalık Belediye Tarihçesi
Nüfus mübadelesinin yaşandığı günlerin son dönemlerinde, 12 Eylül 1924’te Ayvalık’a gelen 1. Ordu Müfettişi Kazım Karabekir Paşa, notlarında Ayvalık’ın nüfusunu 21.000 kişi olarak veriyor. (Bakınız, Bizim Ayvalık, sayı 20) Yine 1925 ve 1926 yıllarında yayınlanmış olan Türkiye Salon ve İlanat Gazetesi’nin Ayvalık kazası ekinde, kasabanın nüfusu 25.500 olarak verilmiştir. (Bakınız, Bizim Ayvalık, sayı 22) Bunlar kişi ve kurum güvenirliğine bakarak doğru kabul edebileceğimiz rakamlardır. Bu rakamlar aynı zamanda Ayvalık’a gelen mübadillerin toplam sayısını da ifade eder.
O günlerin Dâhiliye Vekâleti ( bugünün İçişleri Bakanlığı) 1933 yılında “Belediyeler” adlı bir kitap yayınlamıştır. Ülkedeki tüm belediyelerin tanıtıldığı bu kitapta, Ayvalık’ın nüfusu 13.502 kişi olarak verilmiştir. Bu da resmi bir kurumun verdiği bilgidir. Tüm bu rakamlardan anlaşılıyor ki, zorunlu nüfus mübadelesi ile gelen nüfusun yarıya yakın bir kısmı, şu veya bu nedenlerle Ayvalık şartlarına uyum sağlayamamış, 1930’lu yılların başlarına kadar geçen zamanda kasabayı terk etmiştir.
Ayvalık’a taşınan mübadillerin hazır ve kurulu bir kasabaya yerleştirildiklerini göz önüne alırsak, bu göçlerin salt bir uyumsuzluk sonucu olduğunu söylemek kolaycılık olur.
Bu olgu Ayvalık’ta mülkiyetin hemen hemen yarısının da el değiştirmesi anlamını taşır. 1920’li yılların ikinci yarısında Ayvalık’ta yaşanan bu durum, tüm toplumsal ve ekonomik sebepleriyle birlikte araştırılmaya ve sonrasında yarattıklarıyla irdelenmeye muhtaçtır.
Biz bu konuyu Ayvalık çalışan ve çalışacak olan değerli insanların ve akademisyenlerin takdirlerine bırakarak, yukarıda sözünü ettiğimiz “Belediyeler” kitabına dönelim.
Dâhiliye Vekâleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü, 13 ana başlık belirlemiş ve ülkede var olan tüm belediyeleri bu çerçeve dâhilinde tanıtmıştır. Şimdi bakalım 19309’lu yılların başlarında Ayvalık’ta ne varmış ne yokmuş:
NÜFUS: Kasaba 13.502 nüfuslu ve 4.000 haneli olup, Belediye bütçesi 65.000 liradır.
YOLLAR: Kasaba dâhilinde 35 kilometro yol vardır. Bunun üç kilometrosu şose ve 32 kilometrosu kaldırımdır.
SULAR: Menbalardan kasabaya 6 kilometro künk boru ile gelmekte olup 44 çeşmeyi beslemektedir. Mikyası ma derecesi 14,5’tur. Bu tesisat belediyeye aittir.
KANALİZASYON: Yoktur.
TENVİRAT: Elektrik ile temin edilmekte olup, tesisat belediyeye aittir. Yalnız işletmesi müteahhide verilmiştir. Santral iki adet yüzer beygirlik dizel motörüyle mücehhezdir.
TEMİZLİK İŞİ: Süpürge ve araba ile temin olunmaktadır.
MEZBAHA: Fennidir ve belediye tarafından idare edilmektedir. Günde vasati 6 koyun, 3 sığır ve 20 kuzu kesilir.
İTFAİYE: Saatte 56 ton su veren bir motopomp ile iki el tulumbası ve iki hortum ve bir teçhizat arabasından ve 11 muvazzaf efrattan müteşekkildir.
UMUMİ BİNALAR VE MÜESSESELER: Kasaba dâhilinde 1.200 talebesi mevcut üç muhtelit ilk mektep, 90 mevcutlu hususi orta mektep ve bir askeri ve bir rontken cihazıyla müzehhez 20 yataklı hususi hastane, bir hamam ve bir tabii açık plaj, bir dispanser, iki eczane, bir halk okuma odası, 519 dükkân ve mağaza, 6 lokanta, 58 gazino ve kahve, bir tiyatro ve sinema, iki han, üç otel, 20 yağ fabrikası, 4 yağ mengenesi, 10 sabun fabrikası, 5 un fabrikası ve motörü vardır. Fırın mevcudu 24’tür. Biri hali faaliyette, diğeri muattal iki perina fabrikası da vardır.
NAKİL VASITALARI: Kasaba dâhilinde nakil vasıtası otomobildir. Civar sahillere muntazam seferler yapan küçük motörler vardır.
PAZAR VE PANAYIRLAR: Haftanın Perşembe günü civar köylerin kasabada pazar kurma günüdür.
ESKİ ESERLER: Kasaba ve civarında eski eserler yoktur.
YERLİ MAHSULÂT VE YERLİ İŞLER: Kasaba dâhil ve civarında en mühim ve başlıca mamulât zeytin ve tütündür. Bilhassa zeytinyağı ve sabun Ayvalık’ın birinci derecede mamulât ve ihracatını teşkil eder. Tütün ise son senelerde zeriyata başlamıştır. Günden güne terakki etmekte ve çok nefis olan tütün istihsalatı artmaktadır.
1930’lu yılların başlarında Muhip ÖZYİĞİT (21.05.1928 – 26.06.1932) Ayvalık Belediye Başkanı’dır. Sayın Muhip ÖZYİĞİT’in evrakları arasından 1931 tarihini taşıyan “Ayvalık Kazası Hakkında Tabii, İdari, İktisadi ve Tarihi Malûmat” başlıklı ve “Belediye Reisi” olarak imzalanmış, yayınlanmamış bir çalışma çıkmıştır. Daktilo ile yazılmış ve otuz altı sayfadan oluşan bu çalışmada, tüm sayfalar kırmızı bir kurdele ile birbirine bağlanmıştır. Burada verilen bilgiler “Belediyeler” kitabında yer alan bilgilerle örtüşmekte ve daha ayrıntılıdır. Örnek olarak burada Ayvalık kasabasının nüfusu, 1927 yılı kayıtlarına göre, 6.996 erkek, 6.538 kadın olmak üzere toplam 13.534 kişi olarak verilmiştir. Bölgede kilometrekareye 106 kişi düşmektedir. Ayvalık’a gelen mübadillerin toplam sayısını 22.800 kişi olarak veren bu çalışmada, her sene yaşanan göçlerle nüfusun sürekli değiştiği ifade edilmektedir.
Bu dönemde Ayvalık merkez kazanın iki köyü vardır: Küçükköy ve Araplar (Bugün Mutluköy)
Küçükköy’de 635 erkek, 623 kadın toplam 1.258 kişi yaşamaktadır.
Merkez kazanın iki de nahiyesi vardır.
Bunlardan Alibey (Cunda) Adası’nın nüfusu 986’sı erkek, 966’sı kadın toplam 1.952 kişidir.
Bir diğer nahiyesi ise Altınova’dır. Altınova ve köyleri ve Burhaniye’nin Gömeç Nahiyesi’nin dört köyü 1929 yılında Ayvalık kazasına dâhil edilmiştir. Altınova’nın köyleri: Osmaniye (Bucahma), Mezaraltı, Bulutçeşme, Beşiktepe, Çakmak, Üçkabaağaç, Odaburnu, Akçapınar, Çamoba, Karaayıt, Bektaşdere, Kırcaali olarak verilmektedir. Altınova ve köyleri ile Gömeç’ten kazaya dâhil olan dört köyde, 1.722’si erkek, 2.659’u kadın, toplam 5.381 kişi yaşamaktadır. Buralardaki nüfus yoğunluğu da kilometrekareye 40 kişidir.
Yukarıda ardı ardına verilen nüfus rakamlarında bir husus dikkati çekmektedir. Ayvalık’tan çıkıp köylere doğru gittiğimizde, diğer bir ifadeyle Anadolu içlerine girdikçe, peş peşe yaşanan savaşlar sonucu, erkek nüfusun kadın nüfusu karşısında azalmasıdır. Bu da Anadolu insanının yaşadıklarının, ızdırapların ve fedakârlığın bir göstergesidir.
Şimdi tekrar Sayın Muhip Özyiğit’in çalışmasına dönelim:
Bu makale (araştırma) 1930’ların başlarındaki Ayvalık’ı gözlerimizde canlandırabilmemiz için değerli bilgiler veriyor.
Ayvalık Belediyesi, kasabanın aydınlatmasını sağlayan elektrik santralini 1926 yılında A.E.G. Şirketine 54.000 liraya yaptırmış ve bedeli tamamen ödenmiştir. İki adet yüz beygirlik DOC dizel motoru ile üç fazlı 220 volt cereyan üretmektedir. Santralin dizel motorları mazot ile işlemektedir. Halen 800 abonesi vardır. Elektrik santrali kasabayı aydınlattığı gibi, bir zeytinyağı fabrikası, kahve, tuz ve un motorları da elektrikle çalışmaktadır.
Ayvalık limanına güneyden suni olarak açılan boğazdan girilir. Dalyan Boğazı denilen bu kanalın genişliği 40 metre, derinliği 18 ayak olup, 2 kilometre uzunluğundadır. Halen işleyen boğaz da budur. Boğazın işleyişi Belediyece sağlanır. Yedi fener mevcuttur. Limana kuzeyden Edremit Körfezi’nden doğruca Dolap Boğazı vasıtasıyla girilebilirse de Harbi Umumi zamanında kapatılmış ve bilahare de açılmamış olduğundan halen vapurlar geçemez bir haldedir. Ancak yelkenliler ve motorlar istifade eder.
Ayvalık’tan İstanbul’a muntazam seferler yapan vapurlar vardır. Denizcilik İdaresi’nin Mersin vapuru Çarşamba günleri gelip, Perşembe sabahı İstanbul’a hareket eder. Tavilzâdeler’in Saadet ve Selamet vapurları, Hantalzâdeler’in Tayyar vapuru da İstanbul, Ayvalık, İzmir arasında seferler yapar. Perşembe günleri Mersin Vapuru ile İstanbul’a, Salı günleri Tayyar vapuru ile İzmir’e posta sevkiyatı yapılır.
Ocak, Şubat aylarında İtalyan vapurları zeytin ve zeytinyağı ithal etmek için Ayvalık Limanı’na gelirler.
Limana gelen vapurların yükleme ve boşaltma işlemleri, toplam tonajları 100 ton olan beş mavna ile yapılmaktadır. Vapurların yükleme ve boşaltma işlemlerini doğrudan yapabilecekleri bir rıhtımın inşası Belediyece tartışılmaktadır. Rıhtım inşası ticaretin artması ve kasabanın büyümesi ve gelişmesi için hayati bir önem taşımaktadır.
Liman içinde kasaba karşısında bulunan Alibey (Cunda) nahiyesi ve kasabanın sayfiyesini teşkil eden 4 kilometre mesafedeki Çamlı Limanı’na ulaşımı sağlayan beş küçük motor vardır.
Gerek Dâhiliye Vekâleti’nin “Belediyeler” kitabından, gerekse dönemin Ayvalık Belediye Başkanı Muhip Özyiğit’in tespitlerinden, Ayvalık kasabası ile ilgili bölümleri burada aktardım.
(Faruk ERGELEN)
Tüm şehir yasası ile bugün gelinen noktada Altınova ve Küçükköy Belediyelerinin mahalleye dönmesi ve Ayvalık Belediyesine bağlanması ile ,70 bin civarında nüfusu,16 köyü bulunan bir ilçe haline gelmiştir.
1980 ‘ler sonrasında zeytin ile birlikte turizmde de söz sahibi olmaya başlayan Ayvalık kuzey Ege ‘nin tarihi doğal güzellikleri açısından önemli bir merkezi haline gelmiştir.
Bugüne kadar Ayvalık’ta Belediyesi’nde başkanlık görevini yapmış belediye başkanlarımızın görev yaptığı yıllar aşağıdaki gibidir.
Nisli Hakkı Bey | ||
Namık (Esmen) Bey | 1926 | |
Halit Remzi Bey | 1926-1928 | |
Muhip Özyiğit | 21.05.1928 – 26.06.1932 | |
Kadri Aral | 06.07.1932 – 30.11.1934 | |
H.Basri Akın | 01.12.1934 – 30.11.1937 | |
Ali Komili | 01.12.1937 – 30.04.1939 | |
Şevket Osman Karaca | 01.05.1939 – 30.10.1942 | |
Muharrem Onursal | 01.11.1942 – 03.09.1950 | (2 dönem) |
Avni Baskın | 05.09.1950 – 13.07.1954 | |
Fahrettin Katrinli | 23.11.1954 – 05.05.1955 | |
Fadıl Yanyalı | 10.05.1955 – 30.10.1955 | |
Mümtaz Yereli | 01.11.1955 – 23.12.1955 | |
Avni Baskın | 23.12.1955 – 10.02.1956 | |
Reşit Ertekin | 14.02.1956 – 23.12.1956 | |
Kemal Güler | 24.12.1956 – 02.01.1957 | |
Faruk Saylam | 03.01.1957 – 03.05.1960 | |
Yrb. Ekrem Gökselmen | 31.05.1960 – 13.06.1960 | |
Alb. Faik Kararözbek | 14.06.1960 – 23.06.1960 | |
Kaym. Zekai Gümüşdiş | 24.06.1960 – 25.07.1960 | |
Kaym. Nejdet Enünlü | 26.07.1960 – 31.10.1963 | |
Kaym. Adnan Ergün | 01.11.1963 – 21.11.1963 | |
Turan Tuncer | 22.11.1963 – 02.06.1968 | |
Mustafa Karal | 03.12.1968 – 09.12.1973 | |
İzzet Aygüner | 10.12.1973 – 12.09.1980 | (2 dönem) |
Kaym. Rahim Yıldız | 14.09.1980 – 27.10.1980 | |
Arif Başaran | 28.10.1980 – 05.05.1981 | |
Ahmet Kelebekli | 06.05.1981 – 11.03.1982 | |
Kaym. Alaeddin Alpaydın | 12.03.1982 – 14.06.1983 | |
A. Bedri Bayraktar | 15.06.1983 – 02.02.1984 | |
İzzet Aygüner | 27.03.1984 – 30.03.1989 | |
Ali Nedim Güreli | 31.03.1989 – 23.03.1994 | |
Ahmet Tüfekçi | 28.03.1994 – 18.03.2004 | (2 dönem) |
Hasan Bülent Türközen | 28.03.2004 – 30.03.2014 | (2 dönem) |
Rahmi Gençer | 01.04.2014 – 31.03.2019 | |
Mesut Ergin | 31.03.2019 – |